ขยะมูลฝอยและการกำจัด
|
ประพันธ์ เชิดชูงาม
ภาควิชาเวชศาสตร์ป้องกันและสังคม
คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล
ชนิดมูลฝอยแยกตามชนิดและแหล่งกำเนิด
วิธีการกำจัดขยะมูลฝอยแบบผสมผสาน
วิธีฝังกลบขยะมูลฝอยอย่างถูกต้องตามหลักสุขาภิบาล
วิธีฝังกลบขยะมูลฝอยแบบกลบบนพื้นดิน
ความหมายของ "ขยะมูลฝอย" ตามพระราชบัญญัติ รักษาความสะอาด และความเป็นระเบียบเรียบร้อยของบ้านเมือง
พ.ศ.2535 "มูลฝอย " หมายความว่า เศษกระดาษ, เศษผ้า, เศษอาหาร, เศษสินค้า,
ถุงพลาสติก, ภาชนะที่ใส่อาหาร, เถ้า, มูลสัตว์ หรือ ซากสัตว์ รวมตลอดถึงสิ่งอื่นใดที่เก็บกวาดจากถนน,
ตลาด, ที่เลี้ยงสัตว์ หรือที่อื่น
คำว่า " ขยะ" หรือ " มูลฝอย " หรือ " ขยะมูลฝอย "
เป็นคำที่มีความหมายเหมือนกัน
คำว่า " มูลฝอย " (Solid wastes) มีความหมายครอบคลุมกว้างขวาง
ซึ่งอาจหมายถึงและรวมถึงของเสียหรือวัสดุเหลือใช้ที่เกิดจากกิจกรรมของมนุษย์ หรือกระบวนการผลิตทางเกษตรกรรมและอุตสาหกรรม
เช่นมูลฝอยในชุมชน (Municipal solid wastes) มูลฝอยหรือของเสียจากโรงงานอุตสาหกรรม
(Industrial wastes), มูลฝอยติดเชื้อ (Infectious wastes) จากโรงพยาบาลหรือสถานพยาบาล
เป็นต้น
ชนิดมูลฝอยแยกตามชนิดและแหล่งกำเนิด
มูลฝอยเปียก
(Garbage) - เป็นมูลฝอยที่เกิดขึ้นจากการเตรียมอาหาร,
การปรุงอาหาร, มูลฝอยจากตลาดสด เช่นเศษพืช ผัก, เปลือกผลไม้ ซึ่งมีความชื้นสูง
เน่าบูดเกิดกลิ่นเน่าเหม็นได้ง่าย
มูลฝอยแห้ง
(Rubbish) - เป็นมูลฝอยที่เผาไหม้ได้ ได้แก่ กระดาษในสำนักงาน,
กระดาษหนังสือพิมพ์, หนังสือวารสาร นิตยสาร, เศษไม้, กล่องกระดาษ, เฟอร์นิเจอร์ที่เสื่อมคุณภาพและไม่ใช้แล้วเป็นต้น
เถ้าเหลือจากการเผา
(Ashes) - ได้แก่กากที่เหลือจากการเผาไหม้ของเชื้อเพลิง, ถ่านหิน, ถ่านไม้
และวัสดุอื่นที่เผาได้
ซากสัตว์
(Dead animals) - ซากสัตว์ที่ตายแล้ว เช่นสุนัข,
แมว, ม้า และสัตว์อื่น ๆ เป็นขยะที่มีอันตราย ส่งกลิ่นเหม็นเป็นเหตุรำคาญ ซากสัตว์บางชนิดยังเป็นแหล่งของโรคติดต่อ
สามารถแพร่เชื้อโรคมายังมนุษย์ได้อีกด้วย
ซากหรือเศษชิ้นส่วนจากยานพาหนะ
(Abandoned vehicles) - เช่นซากรถยนต์ที่ไม่มีเจ้าของ,
ซากรถที่ถูกทิ้งไว้ตามที่สาธารณะหรือขวางเส้นทางการจราจรทำให้สิ้นเปลืองเนื้อที่
ขยะจากโรงงานอุตสาหกรรม
(Industrail wastes) - เช่นขยะมูลฝอยจากขบวนการผลิตสินค้า
มีลักษณะที่แตกต่างกันไป ขึ้นอยู่กับกิจกรรมของโรงงาน
มูลฝอยจากการก่อสร้างหรือจากการรื้อถอน
(Construction and Demolition wastes) -
ได้แก่ เศษอิฐ, เศษไม้, เศษโลหะ และชิ้นส่วนของคอนกรีต, ท่อน้ำ และวัสดุก่อสร้างอื่น
ๆ ถ้าปล่อยทิ้งไว้จะเกิดการกีดขวาง
มูลฝอยพิเศษ
(Special wastes) - เป็นขยะมูลฝอยที่มีอันตรายอาจเป็นทั้งของแข็งและของเหลว
เช่นขยะมูลฝอยจากโรงพยาบาลที่ปนเปื้อนด้วยเชื้อโรค, สารเคมี,สารกัมมันตภาพรังสีเป็นต้น
มูลฝอยที่เป็นกากจากการบำบัดน้ำเสีย
(Sewage treatment residual) - เป็นขยะซึ่งผ่านขั้นตอนการบำบัดโดยแปลงสภาพจากของเหลวมาเป็นของแข็ง
เช่นตะกอนจากบ่อบำบัดและถูกรีดเป็นแผ่นตะกอน ถือว่าเป็นขยะชนิดหนึ่ง อาจมีเชื้อโรคหรือสารเคมีที่มีพิษปะปนออกมาด้วย
มูลฝอยอันตรายที่เกิดจากบ้านเรือน
( Household hazardous wastes) - เป็นขยะมูลฝอย ที่เกิดจากผลิตภัณฑ์ที่นำมาใช้งานหรือนำมาใช้ในครัวเรือนเมื่อเสื่อมสภาพหรือเลิกใช้แล้วหรือใช้หมดแล้วเหลือแต่ภาชนะจึงกลายสภาพเป็นขยะมูลฝอยอันตราย
ได้แก่ หลอดไฟ, หลอดฟลูออเรสเซนต์, ถ่านไฟฉาย, สีสเปรย์, เครื่องสำอาง, กระป๋องยาฆ่าแมลง
และยารักษาโรคที่หมดอายุแล้ว เป็นต้น
มูลฝอยติดเชื้อ
(Infectious wastes) - เป็นสารหรือวัตถุใด ๆที่ไม่ต้องการและถูกทิ้ง
เนื่องจากมีส่วนประกอบหรือถูกปนเปื้อนด้วยสิ่งที่ทำให้เกิดโรคหรือทำให้เกิดอันตรายต่อสุขภาพอนามัยของมนุษย์และสิ่งมีชีวิตอื่น
ๆ เช่นเนื้อเยื่อจากการผ่าตัด, เลือด, สิ่งขับถ่าย, น้ำมูก, น้ำเหลือง, เข็มฉีดยา,
อาหารเลี้ยงเชื้อ, วัคซีนที่เสื่อมสภาพ เป็นต้น เป็นมูลฝอยที่เกิดขึ้นจากโรงพยาบาล
หรือสถานประกอบการทางการแพทย์ หรือสถานีอนามัย
เกิดมลภาวะ (Pollution) - ขยะมูลฝอยที่ไม่ได้กำจัดให้ถูกต้องตามหลักสุขาภิบาล
หรือปล่อยทิ้งไว้ ทำให้ชุมชนเสื่อมเสียภาวะที่ดีไป (Pollution) เช่น เกิดน้ำเสีย,
ดินถูกปนเปื้อน และ อากาศเป็นพิษ เป็นต้น
เป็นแหล่งเพาะพันธุ์สะสมของเชื้อโรคและแมลง
(Breeding Places) - ขยะมูลฝอยที่ไม่ได้กำจัดให้หมดสิ้นไปหรือถูกปล่อยปละละเลย
หรือไม่กำจัดให้ถูกต้อง จะเป็นแหล่งอาหาร, ที่อยู่อาศัยของหนู, สัตว์แทะต่าง ๆ
หรือเป็นแหล่งเพาะพันธุ์ของแมลงซึ่งจะเป็นพาหะนำโรคติดต่อต่าง ๆ มายังมนุษย์ได้
การเสี่ยงต่อสุขภาพ
(Health Risk) - ชุมชนที่ไม่ได้กำจัดขยะมูลฝอยให้ถูกต้องตามหลักสุขาภิบาล
จะทำให้ประชาชนมีความเสี่ยงต่อการเป็นโรคต่าง ๆ ได้ง่าย เช่น โรคของระบบทางเดินอาหาร,
โรคของระบบทางเดินหายใจ เป็นต้น
สูญเสียทางด้านเศรษฐกิจ
(Economic Loss) - การกำจัดขยะที่ไม่เหมาะสมหรือไม่ถูกต้อง หรือทิ้งขยะมูลฝอยลงในแม่น้ำ,
ลำคลอง หรือแหล่งน้ำสาธารณะ จะเกิดผลกระทบต่อแหล่งน้ำทำให้น้ำเน่าเสีย ทำให้ปลาตาย
หรือสัตว์น้ำอื่น ๆ ตาย นอกจากนี้ชุมชนยังขาดน้ำเพื่อการบริโภคและอุปโภค จำเป็นหาน้ำสะอาดใช้ทำให้สิ้นเปลืองเงินทองโดยใช่เหตุ
หรือไม่สามารถจับสัตว์น้ำได้เนื่องจากจำนวนสัตว์น้ำลดลง ผลผลิตทางการเกษตรเสียหาย
ทำให้สูญเสียรายได้ทางด้านเศรษฐกิจ
เป็นเหตุแห่งความรำคาญ
(Public Nuisances) - ขยะมูลฝอยที่ไม่ได้ทำการกำจัดให้ถูกต้องตามหลักวิชาการ
หรือปล่อยทิ้งไว้ในที่สาธารณะ เมื่อปริมาณของขยะมูลฝอยทับถมมีปริมาณเพิ่มมากขึ้น
จะเกิดการเน่าเปื่อยซึ่งจะก่อให้เกิดกลิ่นเหม็นรบกวนตามมา
ชุมชนขาดความสง่างาม
(Esthetics) - ชุมชนที่ไม่มีการกำจัดขยะมูลฝอยให้ถูกต้องตามหลักสุขาภิบาล
เช่นปล่อยขยะมูลฝอยทิ้งไว้ข้างถนน, ในสวนสาธารณะหรือข้างตึกแถว นานวันเข้าจะทำให้เกิดทัศนียภาพที่ไม่สวยงาม,
ไม่น่าดู, ขาดความเป็นระเบียบเรียบร้อยของชุมชน
3
การแยกขยะมูลฝอยจากแหล่งกำเนิด
การนำกลับไปใช้ใหม่
(Recycling) เป็นการนำมูลฝอยหรือวัสดุเหลือใช้ไปใช้ประโยชน์อีก การคัดแยกหรือเลือกวัสดุเฉพาะอย่างออกจากกองมูลฝอยรวม
จะส่งผลลดปริมาณขยะมูลฝอยที่จะต้องนำไปกำจัดต่อไป วัสดุหรือขยะมูลฝอยเหล่านี้ ได้แก่
กระดาษในสำนักงาน, หนังสือพิมพ์เก่า, แก้ว, พลาสติก, เหล็ก, อลูมิเนียมหรือโลหะมีค่าอื่น
ๆ เช่นทองแดง, ตะกั่วเป็นต้น ฯลฯ กลุ่มบุคคลที่มีความสำคัญและบทบาทมากคือ ประชาชน,
ผู้ประกอบการอาชีพต่าง ๆ , กลุ่มองค์กรท้องถิ่นที่รับผิดชอบในการกำจัดขยะมูลฝอย
รวมทั้งเจ้าหน้าที่เก็บขนขยะมูลฝอย ซึ่งปฏิบัติหน้าที่ประจำ รวมทั้งคนกลางผู้รับซื้อวัสดุ
หรือขยะมูลฝอยที่ได้คัดแยกแล้ว และรวมทั้งโรงงานอุตสาหกรรมที่จะนำวัสดุเหล่านี้ไปใช้
หรือใช้เป็นวัตถุดิบเพื่อใช้ทำผลิตภัณฑ์ชนิดต่าง ๆ กลับมาใช้ใหม่
โดยขอความร่วมมือจากชุมชนเพื่อให้ความรู้ความเข้าใจ,
ผลดี ผลเสีย และประโยชน์ที่จะได้รับจากการคัดแยกขยะมูลฝอยจากแหล่งกำเนิด
(Source separation) , ขบวนการคัดแยกขยะมูลฝอยจากแหล่งกำเนิดเพื่อนำกลับมาใช้ใหม่
ควรรวมเข้ากับโครงการคัดแยกขยะมูลฝอย หรือวัสดุที่เป็นพิษหรือขยะอันตราย (Household
hazardous waste) เข้าไว้ด้วยกัน และชี้แจงให้ความรู้แก่ประชาชนเกี่ยวกับชนิดของมูลฝอยที่เป็นพิษและอันตรายที่ควรแยกออกมา
ได้แก่ ถ่ายไฟฉาย, กระป๋องสี, กระป๋องยาฆ่าแมลง เป็นต้น และชี้แจงประชาชนให้เห็นถึงผลเสียและอันตรายที่อาจเกิดขึ้นต่อสิ่งแวดล้อม
ทั้งในสภาวะปัจจุบันและอนาคต นอกจากนี้ต้องกำหนดรูปแบบและวิธีการเก็บรวบรวมขยะมูลฝอยที่เป็นสารพิษและอันตราย
โดยการประชาสัมพันธ์ให้ประชาชนทราบล่วงหน้าและลงมือปฏิบัติอย่างต่อเนื่อง เช่นการจัดวางตำแหน่ง
หรือภาชนะหรือถังใส่ขยะมูลฝอย โดยตั้งไว้ในที่ที่เหมาะสมในชุมชน, การจัดรถบรรทุกเข้าไปเก็บขยะที่มีพิษอันตราย
ไม่ควรปล่อยทิ้งขยะที่มีพิษไว้ในชุมชนเป็นเวลานาน, อาจแบ่งเวลาการจัดเก็บเป็นทุกอาทิตย์หรือทุกเดือนทั้งนี้ขึ้นอยู่กับปริมาณของขยะอันตรายหรือขยะพิษที่มีอยู่ในชุมชน
รวมทั้งการวางแผนงานเพื่อขอความร่วมมือจากหน่วยงานทางราชการที่เกี่ยวข้อง ในเรื่องของวิธีการกำจัดขยะมูลฝอยอันตรายหรือขยะพิษที่ถูกต้องตามหลักวิชาการต่อไป
5
วิธีการกำจัดขยะมูลฝอยแบบผสมผสาน (Integrated solid waste disposal)
การกำจัดขยะมูลฝอยที่ใช้ในปัจจุบัน
มี 3 วิธี
การเผาในเตาเผา
(Incineration) - เตาเผาที่สามารถเผาขยะชนิดต่างๆ ได้อย่างสมบูรณ์ จะไม่ทำให้เกิดกลิ่น
และควัน รบกวน, ไม่ก่อให้เกิดอากาศเป็นพิษ ความร้อนของเตาเผาขยะที่ใช้โดยทั่วไปคือระหว่าง
676 -1100 องศาเซลเซียส, ณ ที่ความร้อน 676 องศาเซลเซียส จะช่วยทำให้ก๊าซที่เกิดขึ้นจากการเผาขยะถูกเผาไหม้ได้อย่างสมบูรณ์,
ที่อุณหภูมิ 760 องศาเซลเซียส จะทำให้การเผาไหม้ไม่มีกลิ่นรบกวน อย่างไรก็ตามการกำจัดขยะมูลฝอยโดยวิธีนี้เหมาะกับขยะติดเชื้อบางชนิด
เช่น ขยะติดเชื้อจากโรงพยาบาล
วิธีฝังกลบขยะมูลฝอยอย่างถูกต้องตามหลักสุขาภิบาล (Sanitary landfill)
เป็นวิธีที่สามารถ ลดอันตรายต่าง ๆ ได้ดี สามารถจะกำจัดขยะมูลได้โดยไม่เหลือตกค้าง
และจะไม่เป็นแหล่งเพาะพันธุ์แมลงชนิดต่าง ๆ หนู และสัตว์แทะ
การกำจัดขยะโดยวิธีนี้มี
2 รูปแบบ คือ
วิธีฝังกลบแบบขุดเป็นร่อง
(Trend Method)
เหมาะสำหรับพื้นที่ซึ่งเป็นที่ราบ โดยขุดดินเป็นร่องลึก 2-3 เมตร ผนังด้านข้างควรทำมุม
30 องศากับแนวระดับ ก้นร่องควรกว้างประมาณ 3-10 เมตร ดินที่ขุดขึ้น จะกองไว้ข้าง
ๆ เพื่อสะดวกใน การนำมาปิดทับหน้าขยะ เมื่อนำขยะมาเทกองในร่อง ก็ใช้รถแทรกเตอร์เกลี่ย
และบดอัดขยะให้แน่นหลังจากนั้นตักดินข้าง ๆ มาปิดทับ และบดอัดขยะด้วยรถแทรกเตอร์อีกครั้ง
ดินที่นำมาบดทับหน้าขยะหนา 10-15 ซม. สำหรับความหนาของดินที่จะใช้บดอัดเพื่อปิดทับหน้าร่องควรมีความหนา
15-60 ซม. และร่องดินที่จะเตรียมขึ้นใหม่ ควรขุดให้ห่างจากร่องเดิมไม่น้อยกว่า
60 ซม.
วิธีฝังกลบขยะมูลฝอยแบบกลบบนพื้นดิน (Area Method)
เป็นวิธีฝังกลบที่เริ่มจากระดับดินเดิม
โดยไม่มีการขุดดิน โดยบดอัดขยะตามแนวราบก่อน แล้วค่อยบดอัดทับในชั้นถัดไปจนถึงระดับที่กำหนดไว้
ทำคันดินตามแนวของพื้นที่ก่อน เพื่อทำหน้าที่เป็นผนังหรือขอบยัน สามารถป้องกันน้ำเสียที่เกิดจากการย่อยสลาย
ไม่ให้น้ำเสีย ซึมออกด้านนอก ลักษณะภูมิประเทศของพื้นที่เป็นที่ราบลุ่ม หรือที่มีระดับน้ำ
ใต้ดินสูงหรือน้ำใต้ดินอยู่ต่ำกว่าผิวดินเล็กน้อย (ไม่เกิน 1 เมตร) ไม่สามารถขุดดินเพื่อกำจัดด้วยวิธีกลบแบบขุดร่องได้
เพราะจะทำให้เกิดการปนเปื้อนของน้ำโสโครกจากขยะต่อน้ำใต้ดิน
การทำปุ๋ยหมัก (Composting) การกำจัดมูลฝอยโดยวิธีนี้เป็นวิธีที่นิยมทำต่อเนื่องกันมาจนถึงปัจจุบัน
เพราะประโยชน์ที่ได้คือปุ๋ยอินทรีย์ สามารถนำไปใช้ในด้านเกษตรกรรม เช่นใช้เป็นปุ๋ยปลูกต้นไม้ได้เป็นอย่างดี
วิธีการทำปุ๋ยหมัก (Composting)
คัดแยกเอาขยะที่ไม่มีคุณค่าที่จะนำมาทำเป็นปุ๋ยออก
เช่น เศษกระป๋อง แก้ว โลหะ และถุงพลาสติก ฯลฯ เหลือเฉพาะขยะที่สามารถจะถูกย่อยสลายโดยเชื้อจุลินทรีย์ได้
ทำให้ขยะเป็นชิ้นเล็ก ๆ โดยส่งเข้าเครื่อง
หั่น บด
ขยะจะถูกนำไปเข้าถังหมัก
ถ้าเป็นระบบใช้อากาศย่อยสลาย จะเป็นถังเปิดให้มีการระบายอากาศเข้าออกได้สะดวก ถังหมักจะเรียงซ้อนกันเป็นชั้น
ๆ เป็นแถว ๆ มีประมาณ 5 ชั้น โดย
ขยะที่เข้ามาในครั้งแรกจะอยู่ถังชั้นบนสุด
เมื่อหมักครบ 1 วัน จะถูกพลิกกลับถ่ายลงถังซึ่งอยู่ในชั้นล่างถัดไปขนาดถังหมัก
ลึกประมาณ 0.90 - 1.20 ม. X 2.5 - 3.0 ม. ด้านข้างของถังหมักจะทำเป็นรูโดยรอบ เพื่อให้มีการระบายอากาศได้รอบถัง
จะช่วยให้จุลินทรีย์ทำปฏิกิริยาย่อยสลายได้มากที่สุด
ระยะเวลาของการย่อยสลายโดยระบบที่ใช้อากาศ
(Aerobic Process) นี้ใช้เวลาประมาณ 5-6 วัน ก็จะทำให้เกิดการย่อยสลายของอินทรีย์สารได้ค่อนข้างสมบูรณ์
ความร้อนที่เกิดขึ้นจากการหมัก
จะทำให้พวกเชื้อโรคที่ติดมากับขยะหยุดการเจริญเติบโต และตายไปได้ ขยะที่หมักโดยสมบูรณ์นี้
จะมีความปลอดภัยมากพอที่จะนำมาใช้เป็นปุ๋ยอินทรีย์
อีกวิธีหนึ่งที่เลือกใช้ในการหมักขยะพวกที่มีความชื้นสูง
คือ ระบบหมักไร้อากาศ (Anaerobic Process) คือเป็นการหมักขยะชนิดทีไม่ต้องใช้อากาศหรือ
ออกซิเจนในการย่อยสลาย จึงต้องหมักในถังปิด การหมักใช้เวลานานกว่าวิธี Aerobic
Process ปรกติจะใช้เวลาประมาณ 1-3 เดือน จะย่อยสลายขยะได้สมบูรณ์ จึงจะนำมาใช้เป็นปุ๋ยอินทรีย์ได้
เช่นกัน
นอกจากจะใช้วิธีกำจัดขยะมูลฝอยชนิดต่าง
ๆแล้ว แผนการลดขยะมูลฝอยจากแหล่งกำเนิด และการนำมูลฝอยกลับไปใช้ใหม่ จะทำให้แผนการกำจัดมูลฝอยโดยรวมมีประสิทธิภาพเพิ่มขึ้น
เอกสารอ้างอิง
ฝ่ายโรงงานกำจัดมูลฝอยหนองแขม,
กองโรงงานกำจัดมูลฝอย. สำนักรักษาความสะอาด. การกำจัดมูลฝอยของกรุงเทพมหานคร, เอกสารอัดโรเนียว,
2545.
สำนักรักษาความสะอาด กรุงเทพมหานคร.
การจัดการขยะมูลฝอยของ กทม, 2543.
พิชิต สกุลพราหมณ์. การสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม.
บารมีการพิมพ์:กรุงเทพฯ, 2525.
ฉันทนา ลิ้มนิรันดร์กุล.
การแยกประเภทขยะมูลฝอย.วารสารอนามัยสิ่งแวดล้อม 2540;1:46- 53.
ทิพวรรณ แผ้วสกุล. ขยะมูลฝอยอันตรายที่เกิดจากบ้านเรือน.
วารสารอนามัยสิ่งแวดล้อม2540;2:53-5.
Tchobanoglous G, Theisen
H, Vigil SA.Integrated solid waste management:engineering, principles and management
. McGraw-Hill, Inc. :New York,1993.